اولویت بندی حفاظتی پستانداران ایران برای مدیریت کارآمد

ا‏مروزه جمعیت های بسیاری از پستانداران به شدت در بحران انقراض اند. بر پایۀ برآوردها، حدود یک چهارم از پستانداران موجود جهان در معرض خطر انقراض قرار دارند. نبود راهبردی مناسب، به اختصاص نامتناسب منابع حفاظتی تنها به شمار اندکی از گونه‏های بزرگ جثه و غفلت از سایر آرایه‏های درخور اهمیت در پستانداران‏ منجر می‏شود. با آنکه گونه‏های کوچک جثه بیشترین تنوع گونه‏ای پستانداران ایران را به خود اختصاص داده اند (بیش از 150 گونه)، بیشتر پژوهش‏ها با رویکرد بوم‏شناسی و حفاظت در زمینۀ گونه‏های بزرگ جثه متمرکز بوده و گونه‏های کوچک جثه کمتر مورد توجه قرار گرفته‏اند. همچنین در ادامه، تلاش‏های صورت گرفته در کشور در دو قالب طرح‏های پژوهشی سازمان حفاظت محیط زیست و پایان نامه‏های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‏ها ارزیابی می شوند و اولویت‏های پژوهشی مورد بحث قرار‏ می‏گیرند. در این پژوهش 50 گونه با امتیاز بالای حفاظتی معرفی شد که یوزپلنگ آسیایی، خرس سیاه‏ و گاو دریایی به ترتیب اولین تا سومین گونه با اولویت بالای حفاظتی را در ایران تشکیل می‏دهند. جوندگان و خفاش‏ها به ترتیب بیشترین درصد از گونه‏های با امتیاز بالای حفاظتی را به خود اختصاص داده‏اند. از سوی دیگر، در مجموع 43 عنوان پایان نامه در مقطع تحصیلات تکمیلی رشتۀ محیط زیست (کارشناسی ارشد و دکتری) بین سال های 1386 تا 1391 دربارۀ پستانداران با امتیاز بالای حفاظت اجرا شده است ‏ که سم داران و گوشت خواران به ترتیب با 24 و 12 عنوان، بیشترین تعداد پایان نامه را به خود اختصاص داده‏اند. بیشترین تعداد پایان نامۀ اجرا شده برای پستانداران با اولویت بالای حفاظتی مرتبط به پژوهش‏های زیستگاهی و سپس بوم شناسی هستند. همچنین بررسی‏ها نشان داد که بیشترین طرح‏های حمایت شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست به سم داران و گوشت خواران اختصاص یافته است. بر همین اساس ضمن تأیید تناسب تلاش های صورت گرفته در قالب طرح‏های پژوهشی و پایان نامه‏های اجرا شده با اولویت گونه های مهم به ویژه به منظور تکمیل شکاف اطلاعاتی موجود دربارۀ آن ها، لزوم توجه به پستانداران کوچک جثه مانند جوندگان، خفاش‏ها و حتی گوشت خواران کوچک جثه بحث شد. همچنین به منظور ارتقای اولویت بندی حفاظتی پستانداران در کشور، ارزیابی ریسک انقراض گونه‏های ایران در چارچوب معیارهای اتحادیۀ جهانی حفاظت به منظور تدوین فهرست سرخ پستانداران ایران با مشارکت کارشناسان ایرانی توصیه‏ می‏شود.